Otwarty dostęp (Open Access) oznacza wolny, powszechny i trwały dostęp do treści naukowych i edukacyjnych.
Zgodnie z zaleceniami zawartymi w dokumencie: „Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań w Polsce”, podmioty finansujące badania powinny zapewnić otwarty dostęp do publikacji powstających dzięki finansowaniu lub współfinansowaniu ze środków publicznych.
Korzyści płynące z publikowania w modelu open access:
Dla autorów:
- bezpłatny i szybki dostęp do publikacji naukowych oraz danych badawczych;
- wzrost liczby cytowań a co za tym idzie odziaływania publikacji naukowych oraz danych badawczych;
- rozpoznawalność i budowanie własnego wizerunku naukowego;
- optymalizacja komunikacji naukowej;
- uniknięcie czasochłonnego i często kosztownego powtarzania badań – racjonalizacja kosztów dystrybucji wiedzy;
- umożliwienie długoterminowego przechowywania zasobów.
Dla instytucji:
- lepsza widoczność w rankingach i wzrost prestiżu uczelni;
- ukazanie potencjału kadry naukowej;
- wspieranie edukacji studentów poprzez otwarty dostęp do zasobów edukacyjnych;
- usprawnienie walki z nierzetelnością naukową, w tym z plagiatami;
- długoterminowa archiwizacja dorobku naukowego uczelni i metadanych.
Główne modele publikowania w otwartym dostępie:
Droga złota (Gold Open Access) – publikowanie w recenzowanych otwartych czasopismach zapewniających dostęp do artykułów i powiązanych z nimi treści bez ograniczeń. Wiąże się
z koniecznością wniesienia opłaty autorskiej - Article Processing Charges.;
Droga diamentowa lub platynowa droga (Diamond/Platinum Open Access) – forma złotej drogi. Odnosi się do czasopism o otwartym dostępie, których wydawcy nie pobierają opłat autorskich;
Droga zielona (Green Open Access) – polega na samodzielnym udostępnianiu tekstów naukowych (self-archiving) przez autorów w otwartych repozytoriach na warunkach zawartych w polityce wydawniczej czasopisma. Podobnie jak droga diamentowa jest bezkosztowa.
Podział ze względu na prawa autorskie:
otwarty dostęp gratis – udostępnianie treści w granicach określonych przepisami prawa autorskiego o dozwolonym użytku, czyli z ograniczeniem wykorzystania do własnych potrzeb,
w celach dydaktycznych lub na potrzeby cytowania w publikacji naukowej;
otwarty dostęp libre – udostępnianie treści w domenie publicznej lub na licencjach umożliwiających nieograniczone, nieodpłatne i niewyłączne z nich korzystanie, z zobowiązaniem
(z wyjątkiem domeny publicznej) przekazania informacji o twórcy, przedmiocie licencji oraz o jej postanowieniach, lub także posłużenia się taką samą licencją w utworach zależnych. Taki najwyższy stopień otwartości gwarantuje domena publiczna i wolne licencje Creative Commons (CC BY oraz CC BY-SA).
Przydatne linki:
Kierunki rozwoju otwartego dostępu do publikacji i wyników badań naukowych w Polsce
Materiały na temat otwartego dostępu MEiN
Polityka NCN dotycząca otwartego dostępu do publikacji
Journal Checker Tool - sprawdzanie zgodności z Planem S
Sherpa Romeo - sprawdzanie polityki wydawców
DOAJ (Directory of Open Access Journals) - baza otwartych czasopism
Open DOAR (Directory of Open Access Repositories) - baza repozytoriów
